Marian Rejewski był kryptologiem i matematykiem. Jego nadzwyczajne umiejętności pozwoliły zmienić bieg historii. Wraz z dwójką innych Polaków złamał on szyfr do Enigmy – niemieckiej maszyny szyfrującej, służącej do przekazywania tajnych rozkazów i komunikatów na froncie.
Chociaż w odbiorze społecznym to Alan Turing złamał Enigmę w 1940 roku, to jednak ogromne podwaliny pod działanie urządzenia deszyfrującego dali Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. Tylko dzięki ich uporowi i ciekawości, wojskowym udało się poznać mechanizm działania szyfru i dowiedzieć się o hitlerowcach więcej, niż dotychczas pozwalał na to wywiad wojskowy. Co warto wiedzieć o polskich bohaterach? Przekonaj się!
Bydgoszczanin zmienił oblicze wojny. Poznaj historię Mariana Rejewskiego
W styczniu 1940 roku Alan Turing skonstruował narzędzie do łamania szyfru niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Film o jego historii z 2014 roku zdobył międzynarodowe uznanie i zarobił ponad 230 milionów dolarów. To jednak nie Turing pierwszy „pokonał” Enigmę. Zrobił to zespół polskich matematyków, zmieniając oblicze wojny. Kluczowym członkiem legendarnego zespołu był Marian Rejewski.
Enigma utrudniała życie wojskom alianckim. Przez kilka pierwszych lat wojny niemiecki wywiad używał jej do przesyłania zatajonych rozkazów i wiadomości z frontu. Wojujący z Hitlerem zachód nie był w stanie odpowiedzieć na wiele ruchów III Rzeszy, bo nie miał pojęcia, jakie są plany jej armii. Nie zdawał sobie też sprawę z licznych zbrodni, które popełniali na froncie i na okupowanych terenach naziści.
Jaką rolę podczas wojny pełniła Enigma?
Czym w ogóle była Enigma? Mało kto wie, że to zmodyfikowane militarnie narzędzie cywilne. Enigma (z greckiego zagadka) to maszyna szyfrująca oparta na metodzie wirnikowej, którą od lat 20 ubiegłego wieku używały niemieckie przedsiębiorstwa. Służyła do zabezpieczania poufnych informacji firmowych i przekazywania istotnych komunikatów, których np. nie mogła odczytać konkurencja.
Enigmę bardzo szybko zaadaptowało niemieckie państwo, wprowadzając ją w urzędach. W czasie przedwojennej mobilizacji specjaliści z armii zaczęli przerabiać ją w kierunku zastosowania militarnego. Tak rozpoczęła się historia, która zdominowała początek II wojny światowej.
Maszyna szyfrowała komunikaty i rozkazy Wehrmachtu, umożliwiając Niemcom przeprowadzanie wielu działań wojennych na froncie. Niemieccy dowódcy nie zdawali sobie jednak sprawy, że tak naprawdę od kilku lat trwają już zaawansowane prace nad złamaniem szyfru Enigmy. Głównymi przodownikami tych działań okazali się Polacy, wśród których pracował właśnie Marian Rejewski.
Polski zespół, który zmienił oblicze wojny
Pracę nad rozszyfrowaniem Enigmy rozpoczęły się już na początku lat 20 XX wieku. Wojskowe wywiady miały sygnał, że maszyna będzie służyła do wykorzystywania wojskowego, a poza tym – stanowiła kluczowe pole działania dla niemieckiego przemysłu. Przez kilka lat nikt nie był jednak w stanie zrozumieć skomplikowanego szyfru, na bazie którego działało urządzenie.
W wyścig o rozszyfrowanie Enigmy włączyli się Francuzi, Anglicy i Polacy. W naszym kraju powstały wręcz studia kryptologiczne, których celem było wyszkolenie uzdolnionych osób mogących pomóc złamać nowoczesny system szyfrujący, na którym bazowała Enigma. Warto podkreślić, że do zaawansowanych prac nad jej odszyfrowaniem włączyli się lingwiści i matematycy. Szczególnie dużą pracę wykonali eksperci od obliczeń, którzy znali język niemiecki.
Ostatecznie w grudniu 1932 (lub w styczniu 1933 roku) w siedzibie Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego w Pałacu Saskim w Warszawie dokonano przełomowego odkrycia. Zespół Polaków złożony z wojskowych (mjr Franciszka Pokornego, kpt. Maksymiliana Ciężkiego, inż. Antoniego Pallutha) i bardzo uzdolnionych, młodych matematyków (Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego) rozwiązali szyfr Enigmy, czym wpłynęli być może na losy świata.
Chwała Mariana Rejewskiego
Ogromną rolę w całym procesie odegrał Marian Rejewski. Kim był ten niezwykle uzdolniony matematyk? Urodził się w 1905 roku w Bydgoszczy. Od początku edukacji pokazywał niezwykłe zdolności w kierunku logicznego myślenia i matematyki. Z tego też względu poszedł na studia do Poznania.
Rejewski kształcił się na wydziale matematyczno-przyrodniczy Uniwersytetu Poznańskiego, który ukończył ze stopniem magistra 1 marca 1929 roku. Dodatkowo – jeszcze w trakcie studiów – znalazł ogłoszenie o naborze na kurs kryptologii, zorganizowany przez Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego dla mówiących po niemiecku studentów matematyki.
Co ciekawe, tylko on, Różycki i Zygalski byli w stanie połączyć studiowanie z odbywaniem specjalistycznego kursu. Lawet 1932 roku udało mu się ukończyć szkolenie (które przerywał, aby wyjechać na dodatkowe studia do Getyngi) i praktycznie od razu uzyskał angaż w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego.
Matematyk wykazywał nadzwyczajne umiejętności deszyfrowania wiadomości wysyłanych przez specjalne urządzenia. Bardzo szybko rozprawił się z rozszyfrowaniem krótkiej informacji na maszynie Kriegsmarine. Już wtedy polski wywiad zaczął też przyglądać się Enigmie i zaplanował, że należy pracować nad jej działaniem.
Po kilku miesiąca pracy trójce młodych matematyków udało się pokonać zaawansowany tryb funkcjonowania urządzenia. Przygotowali schemat ustawień, który pomógł zrozumieć treść wiadomości przekazywanych przez wojska niemieckie.
W czasie wojny Rejewski trafił do wojska, gdzie uzyskał stopień podporucznika. Był zaangażowany w działania kryptologiczne m.in. we Francji i Wielkiej Brytanii. Jego zespół przekazał kompletną wiedzę na temat Enigmy Alanowi Turingowi, który ostatecznie stworzył maszynę deszyfrującą, pomagającą pokonać nazistów w czasie II wojny światowej.
Doceniony po latach
Dopiero w 1973 roku wyszło na jaw, że to Polacy (w tym Marian Rejewski) zostali pierwszymi matematykami, którym udało się okiełznać szyfr Enigmy. Od tego momentu polski bohater wielokrotnie publikował naukowe artykuły o działaniu maszyny, a także rozmawiał z krajowymi i światowymi mediami. Na krótko przed śmiercią Rejewski złamał szyfr tajnej korespondencji Józefa Piłsudskiego z władzami PPS (do której doszło w 1904 roku).
Chociaż początkowo był gnębiony przez władze PRL i służbę bezpieczeństwa (jego spokój i ostrożność pozwoliły na uniknięcie jakichkolwiek zarzutów), ostatecznie aparat komunistycznej Polski odznaczył Mariana Rejewskiego Orderem Odrodzenia Polski. Bohater wojenny otrzymał też stopień porucznika polskiej armii.
Ostatecznie Rejewski zmarł w Polsce w 1980 roku. Miał 74 lata. Przyczyną śmierci polskiego matematyka był zawał serca. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie ze wszystkimi honorami.
Pośmiertnie (wraz z Jerzym Różyckim i Henrykiem Zygalskim) został wielokrotnie odznaczany i honorowany przez niepodległe już władze III RP. Z rąk Aleksandra Kwaśniewskiego otrzymał m.in. Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – najważniejsze państwowe odznaczenie.
Światowi historycy są bezsprzecznie zgodni, że to właśnie praca polskich matematyków pozwoliła później Brytyjczykom w rozszyfrowaniu wiadomości niemieckich, a to z kolei było – według wielu naukowców – jedną z głównych przyczyn upadku potęgi III Rzeszy i skutecznego ataku na wojska nazistowskie przez aliantów. Można więc bez żadnej przesady stwierdzić, że to właśnie Polacy (w tym Marian Rejewski) zmienili bieg historii i przebieg największego konfliktu światowego w dziejach ludzkości.
