Procesy pamięci odgrywają kluczową rolę między innymi przy ocenie wiarygodności
zeznań.
W poniższym artykule skupiono się na tym czym jest pamięć, co ma wpływ na to co pamiętamy, a czego nie zapamiętujemy oraz przyjrzano się nieco bliżej pułapkom jakie mogą nas spotkać jeżeli polegamy zbytnio na naszej pamięci. Będąc w tematyce naszej działalności skupiono się na wpływie pamięci na wiarygodność zeznań na przykładzie przesłuchania. Jest to temat dość rozległy, dlatego poniżej zebrano najważniejsze informacje.
Pamięć – definicja
Pamięć to proces, czyli zdolność jednostki do rejestrowania, magazynowania oraz odtwarzania bodźców. Wyróżniamy pamięć gatunkową, osobniczą, retrospektywną oraz prospektywną. W tym artykule skupiono się głównie na pamięci proceduralnej i retrospektywnej. Pierwsza odpowiada za to, że rozumiemy jak coś przebiega. Są to pewne fakty i wydarzenia, które są zakodowane w naszej pamięci. Istotną rolę odgrywają tu emocje. Z kolei pamięć retrospektywna dotyczy faktów i wydarzeń z przeszłości.
Fazy procesu pamięciowego
Aby w pełni zrozumieć opisywane zagadnienie warto opisać fazy procesu pamięciowego. Pierwsza z nich to zapamiętywanie, które polega na rejestrowaniu w pamięci bodźców dostarczanych ze środowiska. Cechą charakterystyczną tej fazy jest wybiórczość, czyli inaczej selektywność. W praktyce oznacza to, że świadek może zapamiętać część informacji, a nie całość. Istotne znaczenie ma tutaj skupienie uwagi, inteligencja i inne właściwości biologiczne jednostki. Dużą rolę w zapamiętywaniu odgrywają emocje, to od nich zależy czy zapamiętując skupiamy się na pozytywnych czy negatywnych wspomnieniach. Na jakość zapamiętywania może mieć wpływ także stres czy niepokój, w szczególności, gdy od osoby przesłuchiwanej chcemy uzyskać informacje na temat zdarzenia, w których uczestniczyli jej bliscy. Kolejna faza to przechowywanie, czyli czas w, którym dana informacja jest odtwarzana. Tutaj mogą pojawić się ubytki i fragmentaryczność. Znaczenie mają także stan emocjonalny, koncentracja, uwaga oraz wiek. Na zniekształcenie wspomnień mogą też mieć wpływ sugestie innych osób. Z uwagi na upływający czas świadek może zatracić umiejętność rozróżnienia rzeczywistych zdarzeń od sugestii. Kolejną fazą pamięci jest odtwarzanie, czyli relacjonowanie tego co się wydarzyło. Tutaj także znaczenie mają cechy indywidualne osoby, tak jak w przypadku powyższych faz. Ciekawostką jest to, że lepiej przypominamy sobie pewne zdarzenie, jeżeli proces przypominania przebiega w podobnym miejscu, np. w pomieszczeniu, a także np. pod wpływem danej substancji jaką spożywaliśmy podczas zdarzenia, które chcemy sobie przypomnieć, np. alkoholu. Opis procesu pamięciowego na przykładzie przesłuchania poznawczego. Na początku warto wyjaśnić czym jest przesłuchanie poznawcze. Jest to wywiad, który ma na celu ułatwienie prowadzenia przesłuchania. Z narzędzia można korzystać przy przesłuchaniach dorosłych, dzieci, a także osób w podeszłym wieku. Podczas takiego przesłuchania nie jest wymagany psycholog. Przesłuchujący powinien oczywiście zawsze pamiętać, że każda osoba jest inna oraz, że posiada ona różne zasoby tj. na przykład inteligencję. Przesłuchanie poznawcze opiera się na teorii śladu pamięciowego, czyli przekonaniu, że pamięć nie jest jednorodna. Składa się ona z wielu elementów, a kluczowe znaczenie mają połączenia między tymi elementami. Rolą osoby przesłuchującej jest zatem udzielenie pomocy osobie przesłuchiwanej w dotarciu do danego wspomnienia za pomocą różnych
sposobów. Podczas przesłuchania poznawczego ważna jest atmosfera oraz zbudowanie pewnego rodzaju relacji pomiędzy przesłuchiwanym, a przesłuchującym. Na tym etapie poznajmy drugą stronę, jesteśmy w stanie dostosować słownictwo do jej zdolności oraz pomóc jednostce otworzyć się. W wywiadzie poznawczym ważną rolę odgrywa dobrostan osoby przesłuchiwanej.
Etapy przesłuchania poznawczego
Przesłuchanie poznawcze składa się z kilku etapów. Pierwszy etap polega na „przeniesieniu” przesłuchiwanego do opisywanej sytuacji. W tej fazie osoba przesłuchiwana powinna podać jak najwięcej szczegółów związanych z kontekstem zdarzeń w jakich zaszło zdarzenie, np. warunki atmosferyczne, stan psychofizyczny osób biorących udział w zdarzeniu itd. Kolejnym etapem jest tak zwana technika swobodnej relacji. Rolą przesłuchującego jest znalezienie powiązań pomiędzy opisywanymi zdarzeniami. Ten element przesłuchania pozwala na lepsze poznanie osobowości, toku myślenia czy samego
języka osoby przesłuchiwanej. Kolejna faza przesłuchania poznawczego to zmiana chronologii zdarzeń. Dzięki temu zabiegowi łatwiej zweryfikować prawdomówność przesłuchiwanego, ponieważ kłamcy w tej części mogą mieć większe problemy ze spójnością wypowiedzi. Ostatni etap jest wyjątkowo ciekawy, ponieważ prosi się rozmówcę, by ten przedstawił wydarzenia z innej perspektywy niż własna. Metoda ta budzi wiele kontrowersji w przypadku przesłuchań dzieci, ponieważ mogą one mieć problem z abstrakcyjnym myśleniem. Tematyka przesłuchań dzieci stanowi odrębny temat, któremu należy poświęcić więcej czasu w osobnej publikacji. Podsumowując, celem takiego przesłuchania jest pomoc
osobie przesłuchiwanej w wydobyciu z pamięci konkretnych faktów. Tak jak wspomniano powyżej wykorzystywane są do tego różnego rodzaju techniki, które są dobrane indywidualnie do osoby, z którą prowadzimy rozmowę.
Czynniki zakłócające pamięć i błędy poznawcze
Warto wspomnieć o czynnikach, które mogą zakłócać pamięć i prowadzić do błędów poznawczych. Powodem zniekształceń w zapamiętywaniu lub luk w pamięci oprócz stresu, upływającego czasu, nadmiernych emocji mogą być także używki (alkohol, narkotyki, leki). Inne czynniki zniekształcające pamięć to: wielokrotne składanie zeznań, manipulacje i sugestie ze strony innych, a także miejsce przesłuchania, czy sama osoba przesłuchująca. Nie bez znaczenia jest też uleganie stereotypom, uprzedzeniom, czy innym efektom opisanym w psychologii. Czasami posługujemy się heurystykami, czyli uproszczonymi regułami w myśleniu, które prowadzą do błędów. Do błędów takich zaliczamy, między innymi błąd dostępności, czyli trzymanie się w osądach faktów, które już znamy. W psychologii jest to
temat bardzo rozległy i należy poświęcić mu osobny artykuł.
Podsumowanie
Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na to, że pamięć bywa zawodna. Pewne wspomnienia po czasie mogą ulec zniekształceniu lub całkowitemu wyparciu. Dlatego bardzo ważna jest ocena wiarygodności zeznań przez odpowiednie służby. Warto dodać, że czasami osobie, z którą rozmawiamy wydaje się, że zapamiętała dane zdarzenie w konkretny sposób, inny niż w rzeczywistości. Czasami osoba przesłuchiwana może nie zdawać sobie sprawy z tego, że pomiędzy pojedynczymi wspomnieniami istnieje jakiekolwiek powiązanie i może aktywować inne wydarzenie. Z powyższych powodów bardzo ważne jest aby przesłuchanie prowadziła wykwalifikowana osoba. Źle przeprowadzone przesłuchanie może prowadzić do licznych pomyłek, na skutek których można, na przykład niesłusznie skazać niewinną osobę. Bardzo ważna jest ocena wiarygodności zeznań. Celem artykułu było przybliżenie sposobu w jaki zapamiętujemy oraz wskazanie, że jest to proces zróżnicowany, który zależy od wielu czynników, dlatego warto, to brać pod uwagę, w szczególności w pracy śledczej.
Autor: Magdalena Piedzińska
